Het Coronavirus is ondertussen ook mijn agenda binnengeslopen. De voorstelling âFebruariâ van toneelgroep ât Buurtschap uit Sinderen waar ik morgenavond naartoe zou gaan is definitief afgelast. Ik was erg benieuwd naar de productie over de Februaristaking van 1941 te Amsterdam. De Amsterdamse arbeiders kwamen in opstand tegen de Duitse bezetter en de beginnende Jodenvervolging in Nederland. In aanloop naar de viering van 75 jaar vrijheid leek me dit een bijzonder avondje uit.
De Nederlandse overheid adviseert om alle evenementen met meer dan 100 bezoekers in heel ons land af te blazen. Ook musea, theaters en sportclubs krijgen het advies om de deuren de komende weken te sluiten. Volgende week stond er een avondje in Theater de Storm in mijn agenda, de tweede voorstelling van Hendrik Groen. Afgelast, wellicht wordt de toneelvoorstelling verschoven naar mei of juni. Ik merk dat ik ondanks mijn begrip voor de maatregelen (de agressiviteit van een griepvirus kan veranderen/ toenemen) ondertussen wel een beetje âCoronavirusnieuws-moeâ begin te worden.
In de 20e eeuw werd de wereldbevolking al vijf keer eerder getroffen door een pandemie. De Spaanse griep (1918-1920) eiste de meeste slachtoffers, 20 tot 100 miljoen doden. In 1957 trof de Aziatische griep de wereld, elf jaar later in 1968 brak de Hongkong griep uit. Aan het aantal dodelijke slachtoffers is te zien dat de deskundigheid binnen de gezondheidszorg door de jaren heen enorm is gegroeid. De Mexicaanse griep en de uitbraak van het SARS virus herinner ik mij nog goed. In Nederland overleden 60 mensen aan de Mexicaanse griep, terwijl bij een ‘gewone’ Nederlandse seizoensgriep jaarlijks tussen de 250 en de 2000 mensen overlijden!
Ik kan me niet herinneren dat er eerder zulke drastische maatregelen werden genomen? De run op mondkapjes de afgelopen weken was bizar! En dan te bedenken dat het nutteloos is bij bescherming tegen Corona. Voor wie ze toch nog in wil slaan: lang leve Marktplaats. Ik blijf er vrij nuchter onder merk ik. Dankzij mijn werk in het verpleeghuis ben ik sowieso altijd al alert op hygiëne, daar is het heel normaal geworden om de hele dag je handen te wassen en desinfecteren. Al vind ik dat we ook daar soms een beetje doorslaan. Aan de andere kant stap ik zelf ook graag dagelijks onder de douche, gebruik ik bodylotion, deodorant en lekkere geurtjes. Vrij van parabenen, dat dan weer wel.
Gelukkig heb ik mijn handen vanaf volgende week vol aan klussen. Begin april stond er een midweek naar de Ardennen gepland, die heb ik gelukkig kunnen annuleren toen de verhuizing in beeld kwam. Voor bijzondere fotoâs zou ik die week eigenlijk naar Rome af moeten reizen! Lege straten en pleinen, geen lange wachtrijen voor de musea. Triest natuurlijk voor iedereen die zijn inkomen genereert uit het toerisme. Als ik daarentegen de beelden zie van ontelbare SyriĂ«rs die Idlib ontvluchten in de hoop te overleven, vind ik dat vele malen schrijnender.
Het Coronavirus zal nog lang ons leven en het journaal bepalen vrees ik. De economische en sociale gevolgen van zoân wereldwijde epidemie zijn desastreus. Een wereld zonder pandemieĂ«n? Een mooie fantasie, onmogelijk volgens de evolutietheorie van Charles Darwin.
Rebellen en dwarsdenkers, het thema van de 85e Boekenweek in 2020. Het doet me denken aan een boek uit mijn jeugd dat ik meerdere keren las: Doldwazen en Druiloren door Ulf Stark (1984). Bekroond met de zilveren griffel in 1986. Simone, een stil meisje met weinig zelfvertrouwen, verhuisd naar een nieuwe stad. Vanwege haar korte haren en jongensachtige kleding ziet de nieuwe juf haar aan voor âSimonâ. Simone besluit het zo te laten, gaat voortaan met een prop watten in haar onderbroek naar school en beland in ongemakkelijke en ook hilarische situaties. Het boek past prima bij het thema van deze Boekenweek. Sommige boeken zijn nu eenmaal tijdloos.
Zo lang ik mij kan herinneren waren er boeken en tijdschriften in mijn leven. Iedere avond las mijn moeder mij voor, al voor mijn eerste verjaardag begon ze hiermee. Op mijn kamer stond de lange boekenplank vol kinderboeken. Series als âTup en Joepâ en Oki en Dokiâ. In 1957 verscheen de titel âOki en Doki bij de Nikkersâ, dat in 1971 veranderde in âOki en Doki bij de negersâ. In 1982 onderging de titel opnieuw een verandering: âOki en Doki op het eilandâ. Een discussie van destijds die ook nu steeds vaker in alle hevigheid lijkt terug te komen. Mijn meeste favoriete serie was toch wel âDe Kameleonâ, spannende avonturen op het Friese platteland. Mijn lievelingsboek kwam uit de pen van Johannes Mario Simmel, “Een Autobus zo groot als de hele wereld’. Wellicht dat ik daarom meteen weg was van het schilderij met de autobus van Evelien Hengeveld. Een dwarsdenker om te bewonderen!
Op school oefenden we klassikaal met lezen. Om beurten moest er worden voorgelezen. Ik wist nooit waar we gebleven waren. De eerste paar keer ging men uit van onoplettendheid. Gelukkig ontdekte de juf al snel dat ik in mijn eigen tempo las, en het boekje al bijna uit had. Vanaf toen kreeg ik moeilijkere boeken aangereikt en mocht ik voorlezen uit âeigen werkâ. Hoe fantastisch toen we een meester kregen die graag voorlas uit de boeken van Jan Terlouw! Het met een Gouden Griffel bekroonde Koning van Katoren (1971) is al een even tijdloos boek als eerdergenoemde. De zeven opdrachten die Stach moet uitvoeren staan eigenlijk centraal voor allerlei maatschappelijke problemen zoals milieuvervuiling, wapens en strijd tussen religies.
Lezen is nog steeds onlosmakelijk aan mijn leven verbonden. Wat dat betreft ben ik meer de dromerige dwarsdenker die veilig vanuit mijn eigen huis afreist naar andere vreemde werelden. Mijn voorkeur gaat uit naar de wat onbekendere literaire werken zoals het fantastische boek âDe Duivenhoudstersâ van Alice Hoffman. Het historische verhaal voerde mij mee naar het jaar 70 na Christus, de belegering van Masada. Het vertelt het verhaal van vier vrouwen, vier dwarsdenkers en rebellen. Weer wat geleerd over de geschiedenis, zoals vroeger met de boeken van Thea Beckman.
Schrijven is wellicht nog meer aanwezig dan lezen in mijn leven. Gestaag vordert het manuscript over mijn eigen jeugd. Waarin ik rebelleerde om te vergeten⊠Waarvan ik nu weet dat ik het nooit zal vergeten. De pen is nu mijn wapen tegen het verleden. Wie weet wordt het ooit nog eens uitgebracht bezorgd het me een toegangskaartje tot dat prominente Boekenbal!
Vrijdag 21 februari was de eerste bijeenkomst in 2020 van Stichting Achterhoek weer Mooi. Op het programma stond een bezoek aan Hanzestad Doesburg. Zoân dertig deelnemers, waaronder ikzelf, verzamelden zich bij De Roode Tooren. Het museum, dat sinds eind jaren â70 is gevestigd in het voormalig politiebureau van Doesburg, heeft naast de permanente tentoonstellingen ook wisselende exposities. De huidige expositie âHessenwegen en Kiepkerels in de Achterhoekâ is voor Stichting Achterhoek weer Mooi (kortweg StAM) met name interessant vanwege de oude hessenwegen/ handelspaden die her en der nog in het Achterhoekse landschap te vinden zijn.
Doordat sommige Hessenwegen (zandwegen) veel gebruikt werden, ontstonden er soms diepe sporen op de route. Meestal losten de voerlieden dat op door naast het bestaande spoor een nieuw spoor te gaan maken (er bestonden toen nog geen standaard as-breedten voor de karren). In sommige gebieden hadden de Hessenwegen dan ook een breedte van een paar honderd meter! De Hessenkerels waren in de Achterhoek legendarische figuren. Een aantal gezegden herinneren hier nog aan zoals: hi-j vret as ân Hesse! In de Achterhoek vind je ook nog vele herbergen die met het Hessenverkeer verbonden waren, zoals Het Wapen van Heeckeren in Hummelo. Niet alle Duitse handelaren trokken door naar Amsterdam. Sommigen trokken rond langs de dorpen en afgelegen boerderijen met een grote korf (kiep) op hun rug om hun koopwaar te verhandelen. Zo kregen deze marskramers al snel de bijnaam âkiepkearlâ. Deze kiepkearls gebruikten meestal een netwerk van bestaande voetpaden (kerkepaden/ lijkwegen) in plaats van de voor hen moeilijk begaanbare Hessenwegen. Het Doesburgsepad (tussen Hummelo en Drempt) was zoân handelspad.
Na het bezoek aan de expositie bij het museum kregen we een rondleiding door de Martinikerk in Doesburg. De kerk, gewijd aan Sint Maarten, werd in 1235 gebouwd als Romaanse kerk. De kerk en toren werden in de loop der jaren door vele rampen getroffen. Op verschillende panelen in de Martinikerk wordt deze hele geschiedenis weergegeven. In 2015 werd de kerk opnieuw ingericht voor multifunctioneel gebruik, zo vind je nu achter in de kerk een keuken, toiletten en een winkeltje. Een prima plek dus voor STaM om de laatste stand van zaken betreffende de landschapsmonumenten te bespreken. Van iedere deelnemer wordt namelijk gevraagd een door hem of haar gekozen landschapsmonument in eigen omgeving te gaan onderzoeken en beschrijven.
Het was weer een waardevolle en leerzame middag door Stichting Achterhoek weer Mooi! Ik weet in ieder geval alweer veel meer over die mooie Hanzestad Doesburg. Het museum De Roode Tooren is gratis toegankelijk en de expositie is zeker een bezoekje waard.
Expositie over Hessenwegen en Kiepkearls in museum De Roode Tooren.Rondleiding door de Martinikerk te Doesburg.
Donderdag 30 januari had ik een plekje gereserveerd voor de veelbesproken tentoonstelling in het Design Museum Den Bosch. De tentoonstelling âDesign van het Derde Rijkâ. Het museum exposeert allerhande design en kijkt daarbij verder dan het ontwerp. Welke invloed had en heeft het op ons dagelijks leven? De naziâs waren meesters in het gebruik van design om hun doel te bereiken en massaâs mensen geloofden daarin. De museumdirecteur sprak de woorden: âAls je volmondig âdit nooit weerâ wilt kunnen zeggen, moet je de moeite nemen te onderzoeken hoe de processen van beĂŻnvloeding destijds werkten. Dat is wat deze tentoonstelling doet.â Iets wat mij nog altijd verbaasd, hoe kon Hitler zoveel zieltjes winnen? Daarom wilde ik de tentoonstelling met eigen ogen bekijken.
Thuis had ik me al een beetje ingelezen, de zaalteksten staan namelijk ook op de website. Ieder ticket heeft een vaste starttijd. Zo kan het aantal bezoekers ineens gereguleerd worden en kan de aanwezige bewaking (verassend veel) zich concentreren op het alom geldende fotoverbod. Geen selfies met de nazivlag. Wat me direct opviel bij binnenkomst is de afwezigheid van kleur, grijs en wit zijn overheersend. De tentoonstelling begon met een korte film in een aparte zaal. Het aanwezige publiek was zeer divers. Tieners en pubers, vrouwen met hoofddoek en enkele ouderen die zich moeizaam voortbewogen met rollator (hoogstwaarschijnlijk de naziperiode heel bewust meegemaakt).
In de tentoonstellingsruimten was een passende ingetogen sfeer. Geen muziek of videoâs. Ook hier weinig kleur, het weinige wat aan de muren hing spatte er beslist niet vanaf. Ook de bezoekers liepen allemaal heel bescheiden rond, bijna in stilte. Wat mij vooral opviel in de ontwerpen is dat de naziâs enorm veel gekopieerd hebben van de klassieke vormgeving als machtsvertoon en dit net even anders toepasten als symbool voor het Derde Rijk. Hoe treurig dat de swastika (het hakenkruis) in de Romeinse oudheid en het HindoeĂŻsme juist symbool stond voor levenskracht en geluk. Het aantal tijdschriften was enorm, voor iedere doelgroep werd er een gemaakt. Mannen en vaders, vrouwen en moeders, jongens en meisjes, soldaten en buitenlandse bezoekers. Het beleid hierachter was dat iedereen op een specifieke manier moest worden aangesproken, zelfs met eigen lettertypen. Een sterk staaltje nieuwe techniek destijds was de âvolksempfĂ€ngerâ (radio) waarmee alleen Duitse zenders beluisterd konden worden, met wederom voor iedere doelgroep een programma. Mensen konden door middel van spaarzegels voor hun eigen Kdf-wagen (kraft durch freude, voorloper VW Kever) sparen. Geen van hen zou ooit een auto ontvangen. Kort nadat het Duitse leger in september 1939 Polen binnenviel, schakelde de Volkswagenfabriek over op militaire productie met een flink startkapitaal in de pocket. Niets was aan het toeval overgelaten. Het concept voor de auto werd overigens afgekeken van de joodse ingenieur Josef Ganz. Terwijl Hitler aan Porsche een mythische status toebedeelde, werd Ganz door de naziâs uit de geschiedenis gewist.
De Duitse bevolking destijds was gefrustreerd en vooral bang voor het opkomende communisme. Daar werd handig op in gespeeld met de zogeheten âBlut und Boden-vormgevingâ, romantiseren van oude tijden in de negentiende eeuw. Niemand kende eigenlijk het volledige partijprogramma van de NSDAP, het vleugje hoop en de beloftes waren al genoeg. Dat brengt het ineens wel akelig dichtbij. Ik durf te wedden dat dit heel vaak het geval is bij aanhangers van extreem rechtse partijen? Ook nu heerst er regelmatig grote ontevredenheid, de boosheid en verwensingen op social media zijn geen uitzondering meer. Wat dat betreft zou het in onze westerse wereld zo weer kunnen gebeurenâŠ
Zouden de naziâs ook zo succesvol zijn geweest zonder het zorgvuldig uitgedachte design? Mag je een ontwerp mooi vinden, het ontwerp zelf is immers niet schuldig? Als we aan design denken, denken we aan iets moois. Iets moois is goed, toch? Vormgeving beĂŻnvloed ons denken. Design kan ook gevaarlijk zijn. Het kan verleiden om over te gaan tot het kwaad, soms zonder dat je het in de gaten hebt. Dat is het doel van deze tentoonstelling aldus het Design Museum: het publiek laten zien en begrijpen welke rol vormgeving speelde in het Derde Rijk. Zodat we er hopelijk voor de toekomst van kunnen leren.
Ik vond het een interessante tentoonstelling. Opvallend om te zien hoe âoud designâ dat eens mooi werd gevonden eenvoudig door de naziâs werd gekopieerd. Net even anders vormgegeven werd het door hen hergebruikt. Design dat daarna nooit meer als âmooiâ zou worden beschouwd.
Sinds de veertiende eeuw was het kasteel in handen van een hele reeks kasteelheren uit het geslacht Van Baer (ruim tweeĂ«nhalve eeuw). De eerste vermelding hiervan was in het jaar 1354 (Maes Thomas Van Baer). De laatste bewoner uit die familie was generaal Frederik Johan Van Baer. Daarna is de Slangenburg vaak van eigenaar veranderd. Meestal door vererving, maar ook tweemaal door verkoop. De laatste verkoop vond plaats in 1895 toen de Duitse houthandelaar en grootindustrieel Arnold Passmann uit Duisburg (vestingstadje Ruhrort) het kasteel en aangrenzend landgoed kocht van de familie Van der Goltz. Eigenlijk alleen maar vanwege de hoeveelheid hout die er te kappen was. Bij het eerste bezoek aan zijn kasteel was hij echter meteen zo enorm verknocht aan het huis en de omgeving dat het de bestemming van buitenhuis kreeg. Na de oorlog werd Slangenburg als “vijandelijk vermogen” van de Passmann familie ontnomen en verbeurd verklaard. Het kasteel kwam onder beheer van het Nederlands Beheersinstituut voor vijandelijke en foute vermogens. Al snel gaven zij het landgoed in handen gaf van Staatsbosbeheer. Sinds de jaren vijftig is Rijksgebouwendienst verantwoordelijk voor het onderhoud van het kasteel en beheert Staatsbosbeheer het landgoed.
Frederik Johan Van Baer verloor zijn vrouw Dorothea Petronella na een ernstige ziekte toen ze pas anderhalf jaar getrouwd waren. Frederik is nooit hertrouwd en verrijkte de Slangenburg met schilderingen op muren en plafonds die hem constant herinnerden aan zijn geliefde vrouw. Daarbij werden de toepasselijke Romeinse/ Griekse mythologische voorstellingen toch wel iets aangepast: veel schilderingen bevatten elementen die te maken hebben met de liefde van Fredrik voor zijn vrouw of met het alleen achterblijven van hemzelf. Je zou hiermee kunnen zeggen dat kasteel Slangenburg wel iets weg heeft van Paleis Huis ten Bosch in Den Haag. In de Oranjezaal liet Amalia van Solms schilderingen en schilderijen aanbrengen om haar overleden man Frederik Hendrik van Oranje te eren. In kasteel Slangenburg deed Frederik Johan van Baer in deze zelfde eeuw dus iets soortgelijks.
Van Baer was behalve officier en kunstliefhebber ook een uitstekend landbouwkundig econoom. In die tijd lag het kasteel in een eenzame streek omgeven door heidevlaktes en vochtige bossen. Hij kocht van de stad Doetinchem een groot stuk van die heide. Dwars over het terrein legde hij een uitgebreid lanenstelsel aan (in de vorm van een trapezium) dat nog steeds in zijn originele vorm aanwezig is en daardoor uniek in Nederland en Europa. Een groot deel van de heide werd ontgonnen en bebost met eiken, beuken en dennen. In 1679 legde hij ook het park rondom het kasteel aan in de toen geliefde formele parkstijl. Hiervan is weinig bewaard gebleven. Frederik bouwde het kasteel zoals hij die erfde (die toen alleen bestond uit de westelijke toren met aangrenzend bouwwerk) uit tot het huidige kasteel in U-vorm. Toch zijn vooral in het kasteel zelf de sporen van Frederik nog zichtbaar. Zijn liefde voor de natuur en de landbouw zie je terug in de vele schilderijen en prachtige uitgesneden vruchten en akkerproducten in lambriseringen en houten lijsten.
Het kasteel wordt gebruikt als zelfstandig gastenhuis. Het enige dat voor publiek toegankelijk is, is de kapel van het klooster. Tenminste tot begin van dit jaar, want tijdelijk zijn er exclusieve rondleidingen door het kasteel. Dat wilde ik als Gastvrouw van het Landschap Gemeente Oost Gelre uiteraard niet missen! Dat het kasteel tegenwoordig de functie van luxe pension heeft (18 gastenkamers) is niet zomaar. Dat komt omdat het kasteel ooit het thuis was van de benedictijner orde. In 1945, na de confiscatie door de Nederlandse staat stond het klooster leeg, te huur. De monniken wilden zich ook graag vestigen in het oosten van Nederland. Zij konden het kasteel toen huren. Vanuit de Slangenburg hebben zij toen de nog steeds bestaande Sint Willibrordsabdij gebouwd, iets verderop gelegen. De benedictijnen hadden als regel dat een men passanten (pelgrims) een onderdak moest kunnen bieden. Dat is de reden dat er nu nog steeds geslapen kan worden in het kasteel. De rondleiding begint met een stukje historie (en een kop thee) in het koetshuis door de gids. Ik had me thuis alvast een beetje ingelezen. De rondleiding begint in het oudste gedeelte van het kasteel, de toren en drie aangrenzende vertrekken. Het was gelukkig heerlijk behaaglijk in de oude waterburcht. Iedere gids heeft zo zijn eigen favoriete verhaal, de onze kon zeer veel vertellen over de schilderingen op muren en plafonds. Welke mythen en sagen bij welke schildering horen. In de grote zaal bleek hij ook nog eens uitstekend piano te kunnen spelen. Al luisterend en bewonderend wandelden we ruim een uur door het kasteel. Het nieuwe gedeelte is duidelijk veel eenvoudiger als het oude oorspronkelijke deel. Dat maakte de rondleiding niet minder bijzonder! Ik vond het geweldig om nu eens de binnenkant van de kasteelmuren te kunnen bekijken, ik kan het iedereen van harte aanbevelen. Na de rondleiding stond er nog een drankje klaar in het gezellige koetshuis.
Een idee dat al twee jaar ronddoolt in mijn hoofd, een idee om het straatbeeld van Lichtenvoorde meer kleur te geven. Samen met mediaplatform Trikker diende ik het project in bij Kern met Pit regio Gelderland, en eind 2019 kregen we te horen dat we definitief zijn geselecteerd! Dat betekent natuurlijk wel werk aan de winkel.
Hoe is dat idee voor de Trikker Tegel nou ontstaan? Hoe was onze startbijeenkomst en hoe luidde onze pitch? Hoe nu verder?! Lees er alles over op Trikker:
Het verbouwen van vlas gebeurt al eeuwenlang in Nederland, het liefst op kleigrond. Van de 17e tot en met de 19e eeuw was er een levendige en belangrijke vlasindustrie in Zieuwent. Het dorp stond tot i de verre omstreken bekend om de goede kwaliteit van het vlas, âalleruitmuntendst vlasâ zelfs volgens een boek uit 1840. Enkele boerderijnamen herinneren nog aan deze periode (Waevas, Pelleweaver, Vlasheuvel). Een van de Achterhoekse vlasspinners vertelde me dat er tegenwoordig eigenlijk alleen nog in Zeeuws-Vlaanderen vlas wordt verbouwd.
Zaterdag 11 januari 2020 vond de allereerste Achterhoekse Vlasrokkendag dan ook plaats in Zieuwent. De Oudheidkundige Verenigig Zuwent had de Achterhoekse Vlasspinners die dag uitgenodigd om in het Buurt-, en Clubhuis ât Kevelder hun kennis en kunde op het gebied van vlas verbouwen, bewerken, spinnen en linnen weven te demonstreren aan belangstellenden. De spinners hadden verschillende soorten spinnewielen meegebracht, zo ook het Achterhoekse wiel. Zij hadden tevens hun linnencollectie meegenomen. Ook de Oudheidkundige Vereniging toonde linnen textiel uit hun eigen collectie zoals doekrollen en ondergoed, alles afkomstig uit Zieuwent.
De eerste belangrijke bewerking noemt men ârepelenâ, het oplossen van de pectine. De vlasstengels worden door een grove kam gehaald die de zaadbollen van de stengels trekt. Soms gebruikt men ook een zware houten hamer om de zaadbollen mee kapot te slaan. De tweede belangrijke bewerking is het ârotenâ van de stengels. De meest eenvoudige en goedkoopste manier is âdauwrotenâ. De vlasstengels werden dan enkele weken op het land uitgespreid. Onder invloed van dauw, regen en zon ontstaan er schimmels die de pectine oplossen en het vlas een mooie grijze kleur geven. Geel vlas ontstaat door te roten in stromend water. Na het roten moet het vlas weer drogen.
Voor de beste vezelkwaliteit werd het gerote en gedroogde vlas een paar maanden bewaard voor men het verder ging bewerken. Die bewerkingen bestonden bijvoorbeeld uit het âbrakenâ van de stengels (breken met een handbraak), het zwingelen van het vlas (de vlasbundel werd langs een plank gehangen en met een houten spaan werden de restjes stro eruit geslagen) en tot slot het hekelen (het uitkammen van de vezelbundels op steeds fijnere kammen).
Ik vond het een leerzame middag! Wat mij betreft voor herhaling vatbaar. Ik zou zeggen op naar de Farm & Countryfair!
Vlasrokkendag in ’t Kevelder te Zieuwent.Alle stadia van het vlas verwerken zijn te zien.Prachtige structuren en materialen.Vlasrok met lint erom.Daar is ie dan, de vlasrok!Vlas dient nat gesponnen te worden.Doekrollen.Hekelen van het vlas.
Het thema van de kerstnachtviering 24 december in de Johanneskerk te Lichtenvoorde was âstilteâ. Hoe belangrijk het kan zijn om soms even stil te staan, zowel figuurlijk als letterlijk. Stop met hollen, stop met stressen, stop met (over) schreeuwen. Zoek de stilte. Die stilte die zo heilzaam kan zijn.
Donderdag 19 januari scheen de zon volop. Een perfecte dag om de stilte op te zoeken. Per trein reisde ik naar Nijverdal. Daar op het station begon mijn wandeling over de Sallandse Heuvelrug naar treinstation Holten. Een kleine 17 km alleen met mijzelf. Ik kan daar intens van genieten, even weg van het dagelijks drukke bestaan. Een poosje geleden kocht ik een nieuwe lens voor mijn spiegelreflexcamera, een macro objectief. Mooi moment om deze te testen en mezelf uit te dagen anders te kijken naar de dingen om me heen.
Het eerste stukje liep ik door het nog verrassend grote centrum van Nijverdal. De naam van dit van oudsher fabrieksarbeidersdorp (textiel) is een samenvoeging van nijverheid en reggedal (rivier). Binnen 20 minuten wandelen stond ik aan de rand van Nationaal Park Sallandse Heuvelrug. Het hoogste punt is de 75 m Grote Koningsbelt. In totaal zijn er 13 heuvels. Net als de Utrechtse Heuvelrug is ook de Sallandse Heuvelrug een stuwwal. Ik had de route gedownload en op mijn Garmin wandelnavigatie gezet. Een briljante uitvinding voor mensen zoals ik! Ik ben een ramp in kaartlezen.. Het Pieterpad en Marskramerpad lopen ook door dit gebied. Op zo’n schitterende ‘zomer-in-december’ dag was ik dan ook zeker niet de enige wandelaar. Zo nu en dan kwam ik iemand tegen. Zelfs een man met Grolse Wanten!
In dit gebied vind je o.a. heel veel jeneverbesstruiken, perfect voor macrofotografie! Tijdens de wandeling kwam ik op twee schitterende uitzichtpunten over de heide en zandverstuivingen. In het zonnetje genoot ik van de vergezichten en mijn meegebrachte boterhammen. En dat op 19 december! In de buurt van Holten bevond ik me ineens op het Wereldtijdpad? Geweldig leuk! Deze route loopt van Rijsen naar Holten en vormt een soort tijdlijn van het jaar 0 tot nu. Ieder jaar heeft zijn eigen paaltje waar een kubusje aan vastzit die je kunt draaien. Er staan allerlei grappige weetjes op. Na een aantal paaltjes ben ik gestopt met lezen omdat mijn tempo er wel heel erg door achteruit ging. Vlak bij het station kwam ik langs twee wel heel bijzondere kunstwerken, Het Bos en De Beuk. Twee enorme gevaarten van hout en metaal met een uitzichtplateau achter een grote glazen ruit. Vond ik die oranje koeienbank bij een pittoresk bosrestaurantje toch leuker.
Hoe dan ook, het was een geweldig mooie wandeltocht. Tijd voor mezelf. Tijd om stil te staan en te genieten van de prachtige Nederlandse natuur. Wanneer je veel fotografeert leer je al snel om zo nu en dan vooral ook eens achterom te kijken. Dan zie je de dingen in een ander licht en ziet het er soms ineens heel anders uit. Vermoeid doch voldaan keerde ik huiswaarts. Op het station en in de trein was het al snel weer gedaan met de stilte die ik soms zo liefheb. In mijn hoofd was het echter een heel stuk rustiger. Daar galmde de stilte nog heerlijk na.
Op de Sallandse Heuvelrug.Prachtige wandelpaden.Macro fotografie.Smalle paadjes in stilte.Jeneverbesstruik.Even de wereld voor mij alleen.Overdenking tijdens de kerstmis.
Vorige week bracht ik een aantal dagen door in het dorp Quedlinburg aan de rand van het Nationaal Natuurpark Harz in Duitsland, van oudsher een belangrijk mijngebied. Een schitterend natuurgebied van zoân 100 km lang. De breedte varieert tussen de 30 en 40 km. De bergen zijn van gemiddelde hoogte, met de Brocken als hoogste punt (1142m). Al in het jaar 968 schreef men over mijnbouw in de Harz. In het gebergte werd eerst voornamelijk zilver gewonnen. Later ook koper, zink en lood. Rond 1800 waren dit de diepste mijnen ter wereld, ruim 500 meter!
Tot en met 1989 was het Harzgebergte in tweeĂ«n gekliefd, het IJzeren gordijn liep dwars door de bossen en verdeelde dit schitterende stukje Duitsland in de DDR en BRD. De Brocken die op grondgebied van de DDR lag werd verboden gebied. Vanaf 1991 werd het IJzeren gordijn gesloopt. De grenscontroles werden het jaar daarvoor al gestopt op 1 juli 1990. In de Harz is rond de 100 km van de voormalige grens bewaard gebleven, te bewandelen als de Harzer Grenzweg. In de periode van de tweedeling was dit stuk natuur (ongeveer 500m breed) verboden gebied voor iedereen behalve de grenssoldaten. Zij reden patrouilles over aangebrachte betonplaten, de zogeheten âKolonnenwegâ. Omdat er verder niemand kwam die de rust en bodem verstoorde, groeiden er na verloop van tijd unieke planten en leven er nu al even bijzondere dieren.
Van dat onmenselijke IJzeren gordijn zijn alleen in het dorpje Sorge nog een paar meter blijven staan, als onderdeel van het Freiland-Grenzmuseum dat daar is gevestigd. Omdat het dorpje direct aan de grens tussen beide staten was het niet toegankelijk zonder een officiële ontheffing. Pas na de Duitse hereniging in 1993 kon iedereen het dorpje zonder toestemming vooraf bezoeken. Hoe klein het plaatsje ook is, al in 1224 werd er een eerste gieterij geopend. Het kleine museum dat in de herfst van 2009 werd geopend in het voormalig stationsgebouw was al gesloten vanwege de winterstop.
Niet ver daarvandaan vind je dus nog de originele prikkeldraadversperring met een stukje van de hondenpatrouillebaan. Na een poosje gewandeld te hebben over de Kolonnenweg doemde de oude originele wachttoren boven de bomen uit. Ook hier stonden nog enkele stukken overeind van het IJzeren gordijn, op een paar meter afstand van de wachttoren. Verscholen tussen de bomen zag ik de bekende zwart, rood en gele grenspaal staan. Het voelde best gek om zo in alle vrijheid over de 500m brede grensstrook te wandelen naar het hek en de grenspaal. In mijn achterhoofd de slachtoffers die probeerden te vluchten, gedood door een kogel of een landmijn. Bizar om hier te staan, in zoân schitterend natuurgebied achter een hoog hek met prikkeldraad en de afschrikwekkende wachttoren. Kan ik me nu voorstellen hoe dat geweest moest zijn? Nee, dat denk ik niet. Ik kan tenslotte weglopen wanneer ik dat zelf wil, in iedere gewenste richting. Nog altijd vind ik het onbegrijpelijk hoe het kwam tot het plaatsen van het IJzeren gordijn en de Berlijnse muur zo kort na de Tweede Wereldoorlog. Had men daar dan echt niets van opgestoken? Opnieuw beroofde men onschuldige burgers van hun vrijheid, opnieuw vielen er vele dodelijke slachtoffers.
Over de hele wereld verschijnen er alleen maar meer grensbarriĂšres. Elisabeth Vallet, onderzoeker aan de Universiteit van Quebec in Canada, telde er in 2016 vijfenzestig, verspreid over de hele wereld. En dan te bedenken dat zij de zwaarbewaakte zeestraten niet eens heeft meegeteld.
De Westerkerk in Aalten zat die zondagmorgen op de 30e januari 1944 overvol. Dit had onder andere te maken met de voorganger die ochtend, Jan Ridderbos uit Kampen. Ridderbos was behalve predikant ook hoogleraar Oude Testament aan de Theologische Hogeschool in Kampen en werkte mee aan de Christelijke Encyclopedie, een voorname bekendheid binnen de Nederlandse geloofsgemeenschap. Veel Scheveningse evacuees die normaal thuisbleven, waren deze zondag ook mee naar de kerkdienst. Tom Visser die boven op de galerij zat, zag door de ramen dat de Duitsers de kerk omsingelden en waarschuwde de mensen. Er werd extra veel gezongen die ochtend, zoals de langste Psalm 119, zodat een grote groep mannen de kans kregen zich te verstoppen. Via de consistoriekamer en een luik op de galerij klommen zij naar zolder. De Duitsers verstoorden de kerkdienst niet, zij wachtten buiten totdat deze afgelopen was. Bij alle vier de uitgangen werd gepost, de kerkgangers mochten alleen door de hoofdingang vertrekken waar alle persoonsbewijzen werden gecontroleerd. Iedereen die geen papieren bij zich had en niet tot de âgezochtenâ behoorde kon zichzelf vrijkopen door een boete van twee gulden te betalen. Mannen probeerden zich te verstoppen in de klokkentoren, op de orgelzolder en boven de consistorie. Het plafond bestond hier slechts uit gestuukt gaas, het gewicht van de mannen die naast de balken stapten was te veel en veroorzaakte een gat en scheuren in het plafond dat meteen gezien werd door de Duitsers. Zij haalden iedereen weer naar beneden en arresteerden velen van hen.
Alle gearresteerde mannen werden naar de consistorie in de Westerkerk gebracht. Ter bemoediging las dominee Gerritsma Psalm 121 voor. Deze psalm heeft vele van de mannen hun leven lang troost geboden. Voordat de mannen werden overgebracht naar Arnhem zagen verschillende mensen kans om de gevangenen nog wat te overhandigen. Spulletjes als een stukje zeep, een klein geschreven briefje of een bijbeltje. Soms ook wat te eten, zoals een plak roggebrood of een paar boterhammen. Vijf van hen hebben de oorlog niet overleefd. De mannen die wel terugkeerden waren voor het leven getekend. Zo ook Gerrit Hendrik Nobel, organist in de Westerkerk tijdens die verschrikkelijke ochtend. Zijn zoon Erik was aanwezig bij de herdenkingsdienst en vertelde dat hij veel heeft meegekregen van de diepe littekens die het bij zijn vader heeft achtergelaten. De kinderen kregen het met de paplepel ingegoten: alles wat Duits is, is slecht! De oorlog was nooit ver weg, die invloed draagt Erik de rest van zijn leven mee. Want ook was de oorlog afgelopen, voor zijn vader hield hij nimmer op.
Het Nationaal Onderduikmuseum begon enkele jaren geleden met het achterhalen van de namen van de destijds gearresteerde mannen. Aan de hand van diverse oproepen hebben zij van 42 mannen gegevens weten te achterhalen. Het onderzoek leverde veel persoonlijke verhalen op, en diverse mensen schonken oude bewaarde dagboeken, notities en andere documentatie aan het museum. Zes september 2019 werd er een expositie geopend waarin er aandacht is voor die voorwerpen en verhalen. Men vind het belangrijk om ook de link naar het heden onder de aandacht te brengen. Vrede is voor ons net zo vanzelfsprekend geworden als snel internet. Maar vrede vraagt om onderhoud, discriminatie is opnieuw in opkomst. Het kwetsen van mensen wordt gedoogd onder de noemer âvrijheid van meningsuitingâ. Vrijheid is niet vanzelfsprekend. In deze herdenkingsdienst werd stilgestaan bij hen die geen keuze hadden zoals wij. Nog altijd zijn er over de hele wereld velen die geen keuze hebben, die worden onderdrukt en opgejaagd.
In de Oosterkerk bevind zich een prachtig gedenkraam, maar liefst acht meter hoog. Het werd geschonken door de overlevenden ter nagedachtenis aan de hulp die de Aaltense inwoners boden aan kinderen, joden, onderduikers, evacuees en mensen die honger leden. Ontwerper Marius Richters heeft in het glas-in-loodraam verschillende dingen uitgebeeld. Centraal staan een boer en boerin, omgeven door hongerende kinderen en een onderduiker. Aan beide kanten zijn marcherende Duitse soldaten afgebeeld. Links onderin staan vrouwen en kinderen om hulp en voedsel te bedelen, aan de rechterkant keren zij bevoorraad huiswaarts. De metselaar en ploegende boer bovenin staan symbool voor de wederopbouw. In 1946, op 13 juli, werd het raam onthuld.
Van 6 september 2019 t/m 23 februari 2020 kun je de expositie over deze razzia bezichtigen in het Nationaal Onderduikmuseum.
Gedenkraam in de Oosterkerk -Memorial window in the Oosterkerk of Aalten
