Mijn grootouders woonden er vlak bij, Steenfabriek De Vlijt aan de Misterweg in Winterswijk. Ik ben er dan ook vaak langsgefietst en gereden (te paard). Toen ik de aankondiging zag dat er een laatste open dag werd georganiseerd, wilde ik er dan ook graag nog eens een kijkje nemen. De opkomst was fantastisch! Aan het einde van de dag bleken ruim 1000 mensen een laatste bezoek te hebben gebracht aan De Vlijt.
Sinds het voorjaar van 1861 bevind zich hier fabriek van stenen, dakpannen en estrikken onder de naam Firma Lindeman en Co. Toen in handen van Harmen Jan Tenkink en Jan Willem Lindeman. In een oud archiefstuk, gedrukt bij Thieme in Zutphen, staat De Vlijt beschreven als: ๐ฆ๐ฆ๐ฏ ๐ง๐ข๐ฃ๐ณ๐ช๐ซ๐ฌ ๐ท๐ข๐ฏ ๐ฅ๐ข๐ฌ๐ฑ๐ข๐ฏ๐ฏ๐ฆ๐ฏ, ๐ด๐ต๐ฆ๐ฆ๐ฏ๐ฆ๐ฏ ๐ฆ๐ฏ ๐ฆ๐ด๐ต๐ณ๐ช๐ฌ๐ฌ๐ฆ๐ฏ, ๐จ๐ฆ๐ญ๐ฆ๐จ๐ฆ๐ฏ ๐ฐ๐ฑ ๐ฆ๐ฆ๐ฏ ๐ฉ๐ข๐ญ๐ง ๐ถ๐ถ๐ณ ๐จ๐ข๐ข๐ฏ๐ด ๐ท๐ข๐ฏ ๐ฉ๐ฆ๐ต ๐ฅ๐ฐ๐ณ๐ฑ ๐๐ช๐ฏ๐ต๐ฆ๐ณ๐ด๐ธ๐ช๐ซ๐ฌ ๐ข๐ข๐ฏ ๐ฅ๐ฆ ๐ด๐ต๐ณ๐ข๐ข๐ต๐ธ๐ฆ๐จ ๐ท๐ข๐ฏ ๐ฅ๐ข๐ข๐ณ๐ฐ๐ฑ ๐๐ข๐ญ๐ต๐ฆ๐ฏ ๐ฆ๐ฏ ๐๐ช๐ค๐ฉ๐ต๐ฆ๐ฏ๐ท๐ฐ๐ฐ๐ณ๐ฅ๐ฆ.
In 1864 ging Jan Willem Lindeman alleen verder. In 1909 ging de fabriek verder onder de naam Firma Gebroeders Lindeman, onder leiding van Jan Derk en Gerrit Jan Lindeman. Op 31 mei 1926 werd de naamloze vennootschap Stoom- Steen- en Pannenfabriek De Vlijt opgericht. Stoom is nooit gebruikt in de fabriek. Het was natuurlijk wel een prachtige toevoeging die deed vermoeden dat de steenfabriek zeer moderne apparatuur in huis had! Vandaag was er een kleinzoon van Gerrit Jan Lindeman aanwezig. Hij ontving uit handen van Catharina de Fauw een foto uit de reportage die zij maakte in De Vlijt. Deze expositie krijgt binnenkort een vervolg in de Jacobskerk Winterswijk.
In 1969 waren er geen opvolgers meer binnen de familie Lindeman. De steenfabriek en de werknemers (ongeveer 20) werden overgenomen door de steenfabriek van familie Den Daas uit Etten. In 2018 deden zij het bedrijf over aan de Oostenrijkse firma Wienerberger. In 2022 sloot de fabriek zijn deuren. Oud-medewerkers van De Vlijt verzorgden tijdens de open dag de rondleidingen. Dat het een belangrijk stukje cultuurhistorisch erfgoed in de Achterhoekse streek is, bleek wel uit de verschillende media en pers die aanwezig waren. Niet te vergeten de hoornblazer die het geluid van een lange houten (midwinter) hoorn liet schallen in onder andere de voormalige oventunnel.
De eerste veertig jaar werden de stenen gemaakt zonder mechanische hulpmiddelen. Ze werden gebakken in veldovens in Winterswijk, alles door middel van handarbeid en paardenkracht. De productie van dakpannen was minimaal. Het meest werd verdiend aan het maken van buitenstenen. In de nabije omgeving was immers leem genoeg. In het begin van de 20e eeuw (1903) kwam dan toch de mechanisatie om de hoek kijken en op 27 april 1918 werd in de krant aangekondigd dat de gebroeders Lindeman vergunning was verleend door het college van burgemeester en wethouders voor het bouwen van de ringovens met schoorsteen. Deze vervingen de veldovens. De rode kleur van de Winterswijkse bakstenen was erg in trek.
De meeste klei werd uit de groeve achter de fabriek gehaald. Er werd echter ook klei geรฏmporteerd uit het Duitse Westerwald. Per schip, via de Rijn, en vervolgens per vrachtwagen kwam deze klei naar de Achterhoek. De stenen van deze klei werden meer oranje, wat met name in Engeland erg geliefd was. Ieder uur werd er zoโn 40 ton klei voorbereid om naar de stenenpers te gaan. De klei werd namelijk eerst gekneed, verkleind en met warm water verder gelijkmatig gemaakt.
De stenenpers had een capaciteit van ongeveer 15.000 stenen per uur. Op De Vlijt werden er per jaar om en nabij de 26 miljoen stenen per jaar gemaakt. Van de allerlaatste productie (Wienerberger tijdperk) stond er een pallet vol in de hal. Iedere belangstellende kon vandaag een originele Winterswijkse baksteen mee naar huis nemen. Eind 1941 werd de productie stopgezet vanwege de Tweede Wereldoorlog. In 1942 namen de Duitse bezetters het hele fabrieksterrein in beslag. Drie jaar lang werd er geen enkele steen meer gebakken. In 1945 valt in een krantenbericht te lezen dat er weer steenkolen voorradig zijn bij De Vlijt en de fabriek weer kan gaan draaien. In 1961 had de fabriek ruim 30 mensen in dienst. Men maakte vooral stenen voor Nederland, de export naar Duitsland en Engeland was niet heel groot.
Vanaf de stenenpers gingen de bakstenen naar de drogerij. Deze werkte voornamelijk op de warme lucht die van de oven afkwam. Afhankelijk van het formaat baksteen duurde het drogen twee tot drie dagen. Daarna konden de stenen worden gebakken. De oven had een lengte van 66 meter. In vier dagen tijd schoven de bakstenen (33 ovenwagens achter elkaar) stapsgewijs door de oven van 30ยฐ Celsius aan het begin tot ruim 1100ยฐ Celcius aan het eind. Er werd toen al heel bewust en zuinig met de energie omgegaan. Het hoofdvuur zat in het midden. De stenen aan het begin werden voorverwarmd met de ontstane rookgassen. Aan het eind verwarmden de gloeiend hete stenen juist de lucht die naar het vuur toeging. De koellucht (de oven moest gekoeld worden om te blijven werken) werd weer gebruikt in de drogerij. Bij een buitentemperatuur van 28ยฐC ging voor de werknemers het hitteprotocol in werking. In de winter kon het juist ijzig koud zijn op bepaalde plekken in de fabriek!
Ontzettend leuk om weer eens binnen te kijken! Ik kan me nog goed het smalspoor herinneren dat van de fabriek naar de kleiput liep. Met een locomotiefje en kleine kiepkarretjes werd de klei vervoerd. Op de rotonde bij de Steengroeveweg/ Bataafseweg is een deel hiervan als monument geplaatst. Luuk Keunen presenteerde vandaag het door hem geschreven erfgoedboekje ‘Gebakken Winterswijk’. Het eerste exemplaar werd door Hans Donderwinkel, voorzitter van Vereniging Monumentenbelangen Winterswijk, overhandigd aan wethouder Sandra Metaal- ten Dolle.
Klomptgoed 