𝘏𝘶𝘪𝘴-𝘴𝘭𝘢𝘤𝘩𝘵.

Ieder jaar organiseert Museum Smedekinck in november een echte olderwetse slachtvisite met pruveri-je. Toen ik de oude krantenarchieven er eens op nalas, kwam ik een mooi artikel tegen van 7 december 1934. Redacteur Aarsma van de Graafschap-Bode kreeg de tip om in Aalten bij ‘olde Doortjen’ in de Lankhofstraote langs te gaan, bij het huis van metselaar Prins: “A’j noe ‘s ’n mooi stuksken veur oe Graafschap-Bode wilt hebben, dan mo’j daor ‘es hen gaon. Daor ku’j olde Doortjen an ’t worstmaken vinden. Dat hè ‘k vandage toevallig ‘e heurd en dat zal wel kloppen.”

Toen de redacteur en fotograaf aankwamen bij het huis, was men in de woonkeuken inderdaad bezig met de huisslacht. De keukentafel lag vol met delen van een pas geslacht varken. Olde Doortjen, 83 jaar, zat bij het venster worsten te maken. Omgeven door een emaille teil met stukjes worstvlees, een tafeltje met pasgemaakte metworsten en een emaille pannetje met water waarin de schoongemaakte worstdarmen dreven. De verslaggever beschreef zijn verbazing over de werkelijke leeftijd van Doortje. Ze kwam op hem blijkbaar over als een goede zestiger: een helder, fris, blozend en nog totaal ongerimpeld gelaat. Levendige ogen, bezige handen en een helderheid van geest. Kennelijk was het van zijn gezicht af te lezen, want Doortje merkte op: “Jao jao, wi’j ’t neet geleuven, dan gaot maor nao ’t Gemeentehuus, dan zu’j ’t heuren.”

De van oorsprong Aaltense Dora Kalf (geboren 8 maart 1852), kortweg Doortje, vertelde dat zij vanaf haar achttiende jaar al worst maakte. Ze liet vervolgens haar duim zien die bijna haaks achterover stond van het vele drukken in het worsthoorntje. Haar jeugd in de Achterhoekse streek was allesbehalve makkelijk geweest. Haar vader was huisslachter en vanaf heel jonge leeftijd moest Doortje ook helpen bij de boeren. Het was keihard werken voor erg weinig geld. Als meisje van achttien jaar ging ze werken als dienstbode bij de onderburgemeester in het Duitse Brünen. In de herfst werd daar veel geslacht waarbij Doortje moest helpen en zo leerde om metworsten te maken. “Teugeswoordig slacht ze neet zo völle mear, lange neet. Vrogger he’k ’t welle had, da ‘k ’s morgens om zes uur begon en eerst om twaalf uur ’s nachts in huus kwam.”

Doortje vertelde dat ze twee keer was getrouwd, beide keren als weduwe achterblijvend (eerste huwelijk in 1879 met Gerrit Jan Prange die in 1916 overleed. Tweede huwelijk in 1921 met Lambertus Fles die een kleine 9 mnd later overleed). Kinderen had ze nooit gekregen, die wazzen mien veuls te duur af, grapte ze tegen redacteur Aarsma. Haar dagloon was namelijk een schamele 15 centen. “Doar mos ie den heelen dag veur worstmaken. De etens-kost natuurlijk toe en een wösken met nao huus. ’t Geet teugeswoordig al ’n betken anders as in die dagen, maor toch hebt wie daorumme nog wel ’s veul schik ‘ehad doe des tieds. Met vetpriezen ko’j nog wel ‘es schik maken. Daor wier dan soms ok nog wel ‘es oardig good bi’j e’ pruufd. Dan ha’j bi’j ’t worstmakén ’t glesken zoo neven oe staon. Dat hè je vandage neet meer. Het slachtgleske, waar Doortje naar verwees, was in de Achterhoek meestal gevuld met ‘klungel-öle’. Onder deze benaming stond de jenever met stroop bekend, ook wel Jan Doedel genoemd bij oogstfeesten. De slacht is eigenlijk het jaarlijkse oogstfeest van de vleeshouwerij te noemen.

Huisvader Prins, de metselaar, vertelde het volgende: „Een metselaar, in den winter is al een heel ongelukkig wormken, m’nheer. Maor-veur dit spul mo’j intieds veurzorg hebben en oe maatregelen treffen, dan’ hè’j wat veur den kwajen dag. A’j ook neet oew eigen ëarpels verbouwt en intieds oew eigen een varkentje mest, dan felt ’t oe nog niks met in de wintermaonden, a’j ’n vrouw en zes blagen den kost mot gèven… dat geleuf maor!

Tijdens het interview in 1934, maakte Doortje voor de tweede keer een periode van malaise en crisis door. Volgens haar stelde deze jaren echter niets voor bij de moeilijke tijden in de negentiende eeuw. Bij de familie Prins hielp ze ondertussen al 12 jaar met de huisslacht. „Ze slacht bi’j ons noe al 12 jaor, maor ie kunt nog neet zeen, dat ze ook maor ’n spier veranderd is,” aldus Prins. Ze maakte voor een vrouw van haar leeftijd nog abnormaal lange dagen, doch vermoeidheid scheen ze niet te kennen. Dat bleek uit haar antwoord, toen de fotograaf de opmerking maakte, dat het die avond nog wel eens laat kon worden als die teil nog leeg moest? Da’s niks slim, zei Doortje. „Daor kan ‘k niks an doon, dan mot ’t maor laat worren. Morgen mo’k nog twee varkens en nog meer ook deze wèke. Maor daor maak ‘k mien niet naar oaver. Senuwachtig bun ‘k neet.” Aldus een vrouw van bijna 83 jaar, die menig veel jongeren in die (en deze) tijd ‘van zuchten en klagen’ ten voorbeeld kan worden gesteld. Dora Kalf overleed op 29 juni 1937 in Aalten.