Zaterdag 25 september 2022 was ik uitgenodigd door de Ridders van Gelre om samen met twaalf andere radio luisteraars een kijkje te nemen in Ruรฏne de Nijenbeek. Ik had het gezien in รฉรฉn van de televisie uitzendingen van de ridders en hoopte sindsdien het vervallen kasteel zelf eens te betreden. Vooral om meer te weten te komen over Reinoud III, de dikke hertog van Gelre.
De ruรฏne wordt ook wel Het Hooge Huis genoemd en is vrij uniek omdat hij nauwelijks is toegetakeld door de tand des tijds. In 2015 zijn er dan ook werkzaamheden verricht om proces van verval te stoppen en eventuele toekomstige instorting te voorkomen, de tijd is als het ware bevroren. De herstelwerkzaamheden zijn nauwelijks waarneembaar. Zo werden er oude loszittende stenen uitgebikt en op en ander plekje weer gebruikt voor herstel. Voegen werden bijgekleurd zodat er nauwelijks verschil in kleur is met de oude voegen. De zwevende houten dakconstructie, om inregenen te voorkomen, is niet zichtbaar vanuit de omgeving. Een deel van de stenen van de voorburcht zou gebruikt zijn voor de bouw van de Waag in Deventer.
Kasteel Nijenbeek werd in de 13e eeuw gebouwd. De huidige ruรฏne had de bestemming van verdedigingsburcht (donjon). In geschriften werd โde Nijenbekeโ al in 1266 benoemd. Waarschijnlijk begon het als een houten woontoren op een eiland in de rivier, omdat de kennis van het stenen bakken met het vertrekken van de Romeinen lange tijd verloren ging. Al snel werd de Nijenbeek echter uitgebouwd tot een echt kasteel van baksteen. In de loop der eeuwen is er enorm veel veranderd aan het kasteel. Zo werd er bijgebouwd en verbouwd en raakten delen in verval die soms wel en soms ook niet werden hersteld. De ruรฏne zoals die er nu staat is eigenlijk nog een โjongโ exemplaar. Op 12 april 1945, toen het einde van de Tweede Wereldoorlog naderde, werd het kasteel door geallieerde legers zwaar bestookt. Deze legers wilden de Duitsers die zich in de Nijenbeek ophielden verjagen. Bij de beschietingen verloor de toren zijn negentiende-eeuwse piramidedak. Ook het in de zestiende eeuw aangebouwde gedeelte werd totaal weggevaagd.
Door normaal gesproken afgesloten ijzeren toegangspoorten betraden we de ruรฏne. De achterzijde was meteen indrukwekkend, zo hoog oprijzend aan de IJssel. De gids wees ons op bijzondere details aan de buitenzijde, zoals de locaties van de oude gemakken en de vroegere (later dichtgemetselde) kantelen. De gids nam ons mee naar de vroegere kelder en keuken van het kasteel. Hij vertelde ons dat hij als kind vaak geprobeerd heeft om de ruรฏne te betreden, destijds kon je aan de achterzijde nog via de oude kelder naar binnen. Er werd streng toezicht gehouden om dit te voorkomen vanwege het instortingsgevaar. Toen hij later zelf gids was geworden en eindelijk voor het eerst de ruรฏne mocht betreden zag hij dat het kinderen uit zijn omgeving vroeger blijkbaar wel was gelukt om het voormalig kasteel binnen te gaan. Hun in de muur gekraste namen hebben het verval overleefd.
Daar was dan de plek die ik zo graag met eigen ogen wilde zien, de cel waar de hertog van Gelre opgesloten zat. De legende verteld dat hij ondanks zijn straf zo goed te eten kreeg dat toen hij uiteindelijk vrijgelaten werd, hij niet meer door de deur paste en er een stuk uit de muur gehakt moest worden! Uit oude boodschappenbriefjes blijkt dat er een non was aangesteld om voor Reinoud te zorgen, hij zou ziek zijn geweest. Toen zijn opsluiting ten einde was, moest hij waarschijnlijk op een bed uit zijn cel worden gehaald. Dat zou de ware reden zijn geweest dat het deurportaal gesloopt moest worden.
Reinoud III kreeg in de periode 1348-1350 te maken met de Zwarte Dood die in Europa vele slachtoffers maakte en in Gelre zorgde voor een vete tussen zijn edelen, de Heeckerens en Van Bronkhorsten. Reinoud moest een keuze maken aan welke kant hij stond en koos uiteindelijk rond 1350 voor de Van Heeckerens. De Van Bronckhorsten wisten Reinouds 14-jarige jongere broer Eduard voor zich te winnen. Dit leidde tot de elf jaar durende ruzie tussen beide broers. Toen Reinoud het onderspit dreigde te delven in deze broedertwist, gaf hij privileges aan de boeren op de Veluwe. Zij werden hierdoor vrije boeren en trokken met Reinoud op tegen Eduard. In mei 1361 werd Reinoud III tijdens een slag bij Tiel gevangengenomen door zijn broer en opgesloten in kasteel Rosendael voor ongeveer vier jaar en daarna nog zes jaar in kasteel De Nijenbeek. In augustus 1371 sneuvelde Eduard in de Slag bij Baesweiler en werd Reinoud bevrijd en opnieuw uitgeroepen tot hertog van Gelre. Zijn tweede regeerperiode mocht echter niet lang duren. Reinoud III stierf in december 1371, zonder officiรซle wettelijke erfgenamen na te laten.
Het was een mooi bezoek, prachtig om hier zelf eens rond te lopen! Nadien maakte ik nog een wandeling over Landgoed de Poll, waar ruรฏne de Nijenbeek onderdeel van is. De Bomendijk, waar het wandelpad overheen loopt, is uniek in Nederland. De met eiken en beuken begroeide dijk vormt samen met het landgoed en de omliggende kolken een uniek landschappelijk geheel. Deze kolken zijn een overblijfsel van overstromingen van de IJssel en Voorsterbeek. Daardoor spoelden dijken en grote brokken van de dekzandrug weg. Het water vormde zo weidse, diepe kolken die uiteindelijk samenvloeiden tot reusachtige plassen. Een van die kolken die ontstond was het Juffersgat. De naam zou verband houden met een oud volksverhaal over een witte vrouwengestalte met vurige ogen, uitgedost in witte wapperende kleding. Ze laat zich alleen โs nachts zien en woont in een boom. Naar het Juffersgat zou ook een spook zijn verbannen die de bewoners van de boerderij Keizershof in Voorst de stuipen op het lijf joeg. Zo zie je maar, onze Gelderse streek zit vol verhalen en legenden!
Klomptgoed 